[:ru]Собеседник “Первого Информационного” – ректор Шушинского технологического университета Оганес Токмаджян.
– Господин Токмаджян, 10-го марта Президент Арцаха Араик Арутюнян принял директора Национального центра обеспечения качества профессионального образования Республики Армения Рубена Топчяна. На встрече были обсуждены вопросы, касающиеся развития сферы образования Арцаха, а также аккредитации арцахских вузов и работ, проводимых в этом направлении. На каком этапе находится судьба Шушинского технологического университета?
– Мы прошли первый этап аккредитации, нам должны дать, по всей вероятности, дадут временную аккредитацию, поскольку во время процесса аккредитации у нас еще не было выпускников бакалавриата. У нас были огромные потери, 47 студентов нашего вуза погибли на фронте. Для вуза из тысячи человек, 47 – огромное число, причем многие из погибших были нашими лучшими студентами. Сейчас у нас есть цель возобновить работы по восстановлению вуза по двум профессиональным направлениям – инженерному и сельскохозяйственному. Это очень амбициозное желание, потому что эти специальности не в моде, и очень сложно реализовать образовательные программы. Специальности, которые связаны только с бумагой и ручкой, очень легко готовить, но в нашем случае нужны многочисленные лаборатории.
– И какие специальности вы выделили?
– В этом году правительство утвердило пять специальностей: две в строительном блоке: архитектура, гражданское и промышленное строительство, связь – это беспилотники, радары; агрономия и ветеринария. В настоящее время требования ко всем этим специальностям действительно изменились. Если до войны животноводство предполагало другие условия, были территории, то сейчас нужно больше идти в сторону сохранения питомников, имеющих свои особенности.
Сейчас, с потерей территорий возникла необходимость получить больше урожая с меньших площадей, что является нашим делом, и мы уже второй год проводим серьезные работы в этом направлении с Институтом механики МГУ им. Ломоносова, и в результате этих исследований совместно с научными сотрудниками нашего и Ломоносовского университета на днях будет опубликована монография, которая касается создания нового полимерно-минерального материала, есть один материал, созданный с применением разработок академика Самвела Григоряна. Сейчас под руководством его учеников, профессора Аревшада Вартаняна и директора Института механики МГУ Александра Шахназаряна, мы испытали и создали его разновидность, которую, смешав с землей, в условиях уменьшения фильтрации можно повысить урожайность растений почти в два раза. Эксперименты продолжаются. В прошлом году состоялся Международный симпозиум в дистанционном формате, есть работы, имеющие большие перспективы, и мы планируем в будущем основать заводы в Арцахе и Армении, где мы будем иметь конкретное производство этого материала. Сейчас мы тестируем технологии на предмет того, как он влияет на свойства растений, и результаты очень удовлетворительные. У нас будет возможность получить больше урожая с меньших территорий. В прошлом году мы провели эксперимент в Шуши, и если в расчете на один гектар в богарных условиях мы получали 4,2 тонны пшеницы, то с использованием этого полимера мы получили 8,2 тонны. Это один из брендов нашего университета, и одну из наших будущих исследовательских работ нужно провести в этом направлении.
Второе направление исследования – в рамках специальности пищевой промышленности. У нас была лаборатория естественных технологий, которой руководил Гагик Нерсисян, к сожалению, нам придется создавать ее с нуля. Мы получили патенты на более чем 40 лекарств, бальзамов, четыре из которых уже имеют сертификаты безопасности ЕС, были протестированы в Европе и могут использоваться людьми. У нас есть много интересных бальзамов, в том числе кремы для женщин, зубные пасты, в которых нет никакой химии, только натуральные препараты. Например, в кремах используется масло шиповника и граната. Многие из них – онкопротекторы, т. е. обладают серьезным противораковым действием.
Кроме того, у нас есть соответствующие бальзамы, которые во время войны могут использоваться в качестве обезболивающих, противовоспалительных средств, а также для лечения гангрены. Больше всего я сожалею о нашей лаборатории. Сейчас я хочу, чтобы мы не слишком расширялись в ближайшие годы и продолжили исследования по этим двум направлениям. Университета без исследований не может быть. Университет не может лишь проводить занятия, как школа, должно быть направление, и эти два направления могут стать для нас брендовыми. Скажу также, что из сферы связи к нам приезжают довольно серьезные специалисты, в частности, приглашаем профессоров из-за рубежа. У нас есть представительство в Ереване, наши студенты проводят часть занятий и лабораторных экспериментов в Ереване, потому что невозможно сразу создать все возможные лаборатории в Арцахе. Сейчас мы вынуждены все это воссоздать, насколько это будет возможно и насколько с морально-психологической точки зрения наш коллектив будет готов выйти из этого разбитого состояния и идти вперед, покажет время. В любом случае нужно идти вперед.
– В любом случае, вы представляете свою деятельность в Степанакерте?
– Только в Арцахе. Образование должно быть организовано здесь, чтобы дети не думали о переезде в Армению и продолжении образования там.
– Власти Арцаха поддерживают вас?
– В основном, да. Конечно, есть люди, которые говорят, что это не наше дело, надо отправлять молодежь за границу, но уезжающий уже не вернется. Уезжают в Ереван, из Еревана – в Москву, из Москвы – в Лос-Анджелес. И настанет время, когда у нас будет серьезный дефицит по инженерным и сельскохозяйственным специальностям. У нас, конечно, много проблем и в Арцахе, и в Армении. Это, в первую очередь, уровень подготовки абитуриентов по естественнонаучным дисциплинам. Для инженерных специальностей – это математика, физика и черчение. Я бы добавил рисование, которое крайне необходимо. Последние два предмета очень плохо поставлены в школе, а для сельского хозяйства – это химия, биология, и в каком-то смысле снова физика. Мы предлагаем сделать пилотные программы, первый год бакалавриата посвятить в основном усвоению указанных мною предметов. Потому что в основном это талантливые дети, и они не виноваты в том, что не знают того, что должны знать. В 1990-е годы естественные науки вообще переживали упадок. В целом, использование системы тестирования негативно сказалось на нашей системе образования. Они были основаны больше на запоминании, заучивании наизусть, чем на способности думать.
– А когда вы планируете все это воплотить в жизнь?
– Сейчас. Через несколько дней я буду уже в Арцахе, встречусь с президентом, который является также председателем нашего Попечительского совета и вынесем имеющиеся проблемы на обсуждение. Это одно из основных направлений, которое я хочу сделать. Необходимо как можно скорее решить и вопрос нового здания университета. Какое здание дадут, где дадут, пока неизвестно. Уверен, что эта проблема скоро будет решена. Но если мы хотим иметь нормальную систему образования и нормальных специалистов, мы должны понять, что пойдем по трудному, трудоемкому, требующему средств пути, и это не имеет альтернативы. Мы должны суметь преодолеть этот путь.
Автор: Сирануш Папян
[:hy]«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Շուշիի տեխնոլոգիական համալսարանի ռեկտոր Հովհաննես Թոքմաջյանը։
– Պարոն Թոքմաջյան, Արցախի նախագահ Արայիկ Հարությունյանը մարտի 10-ին ընդունել է ՀՀ մասնագիտական կրթության որակի ապահովման ազգային կենտրոնի տնօրեն Ռուբեն Թոփչյանին։ Հանդիպմանը քննարկվել են Արցախի կրթության ոլորտի զարգացմանը, ինչպես նաև արցախյան բուհերի հավատարմագրմանը և այդ ուղղությամբ իրականացվող աշխատանքներին առնչվող հարցեր։ Ի՞նչ փուլում է Շուշիի տեխնոլոգիական համալսարանի ճակատագիրը։
– Մենք հավատարմագրման առաջին փուլն անցել ենք, մեզ պետք է տան, հավանաբար կտան ժամանակավոր հավատարմագրում, քանի որ հավատարմագրման գործընթացի ժամանակ դեռևս բակալավրիատի շրջանավարտներ չունեինք։ Մենք հսկայական կորուստներ ենք ունեցել, մեր համալսարանից զոհվել է 47 ուսանող ռազմաճակատում։ Հազար հոգանոց բուհի համար 47-ը հսկայական թիվ է, ընդ որում՝ զոհվածներից շատերը մեր լավագույն ուսանողներից էին։ Հիմա նպատակ ունենք վերսկսելու բուհի վերականգնման աշխատանքները երկու մասնագիտական ուղղություններով՝ ինժեներական և գյուղատնտեսական։ Սա շատ հավակնոտ ցանկություն է, որովհետև այս մասնագիտությունները և՛ մոդայիկ չեն, և՛ շատ բարդ է իրականացնել կրթական ծրագրերը։ Այն մասնագիտությունները, որ միայն թուղթ ու գրչի հետ են կապված, շատ հեշտ է պատրաստել, բայց այս դեպքում պետք են բազմաթիվ լաբորատորիաներ։
– Եվ ո՞ր մասնագիտություններն եք առանձնացրել։
– Այս տարի կառավարությունը հաստատել է հինգ մասնագիտություն՝ երկուսը շինարարական բլոկում՝ ճարտարապետություն և քաղաքացիական ու արդյունաբերական շինարարություն, կապ, դրանք անօդաչուներն են, ռադիոտեղորոշիչներն են, և ագրոնոմիա ու անասնաբուժություն։ Հիմա իրապես փոխվել են բոլոր այս մասնագիտությունների նկատմամբ պահանջները։ Եթե մինչև պատերազմը անասնապահությունը ենթադրում էր այլ պայմաններ, կային տարածքներ, հիմա պետք է ավելի շատ մսուրային պահպանման ուղղությամբ գնալ, որն ունի իր առանձնահատկությունները։ Հիմա տարածքների կորստի հետ անհրաժեշտություն է առաջացել՝ ավելի փոքր տարածքներից ավելի շատ բերք ստանալ, որը հենց մեր գործն է, և մենք այս ուղղությամբ արդեն երկրորդ տարին է՝ լուրջ աշխատանքներն ենք իրականացնում Մոսկվայի Լոմոնոսովի անվան պետական համալսարանի մեխանիկայի ինստիտուտի հետ, և այդ հետազոտությունների արդյունքում օրերս կհրապարակվի մենագրություն մեր և Լոմոնոսովի համալսարանի գիտաշխատողների հետ համատեղ, որը վերաբերում է նոր պոլիմերահանքային նյութի ստեղծմանը, մեկ նյութ կա, որը ստեղծվել է ակադեմիկոս Սամվել Գրիգորյանի մշակումների կիրառմամբ։ Հիմա նրա աշակերտների՝ պրոֆեսոր Արևշատ Վարդանյանի և ՄՊՀ մեխանիկայի ինստիտուտի տնօրեն Ալեքսանդր Շահնազարյանի ղեկավարությամբ փորձարկել ենք և ստեղծել դրա տարատեսակը, որը խառնելով հողին՝ ֆիլտրացիայի փոքրացման պայմաններում բույսերի բերքատվությունը հնարավոր է լինում բարձրացնել գրեթե երկու անգամ։ Փորձերն ընթանում են։ Նախորդ տարի հեռավար համակարգով միջազգային սիմպոզիում տեղի ունեցավ, մեծ հեռանկար ունեցող աշխատանքներ են, և մենք նախատեսում ենք Արցախում և Հայաստանում ապագայում հիմնել գործարաններ, որտեղ մենք կունենանք այդ նյութի կոնկրետ արտադրություն: Մենք հիմա տեխնոլոգիաներ ենք փորձարկում, թե ինչպես է այն ազդում բույսի հատկանիշների վրա, և արդյունքները շատ գոհացուցիչ են: Մենք ավելի փոքր տարածքներից ավելի շատ բերք ստանալու հնարավորություն կունենանք։ Նախորդ տարի Շուշիում փորձարկեցինք, եթե մեկ հեկտարի հաշվով անջրդի պայմաններում ստացվում էր 4,2 տոննա ցորեն, ապա այդ պոլիմերի օգտագործմամբ ստացանք 8,2 տոննա։ Սա մեր համալսարանի բրենդներից է, և մեր ապագա հետազոտական աշխատանքներից մեկը պետք է ուղղել այս ուղղությամբ։
Երկրորդ հետազոտական ուղղությունը սննդի արդյունաբերության մասնագիտության շրջանակներում է: Մենք ունեինք բնական տեխնոլոգիաների լաբորատորիա, ցավոք սրտի, դա զրոյից պետք է ստեղծենք, այն ղեկավարում էր Գագիկ Ներսիսյանը։ Մենք 40-ից ավելի դեղերի, բալասանների պատենտներ ենք ստացել, որոնցից չորսն արդեն ԵՄ անվտանգության սերտիֆիկատ ունեն, որոնց փորձարկումներն անցել են Եվրոպայում և կարող են օգտագործվել մարդկանց համար: Մենք ունենք շատ հետաքրքիր բալասաններ, այդ թվում՝ կանանց համար կրեմներ, ատամի մածուկներ, որոնց մեջ ոչ մի քիմիա չկա, միայն բնական պրեպարատներից են: Օրինակ՝ կրեմների մեջ օգտագործվում է մասուրի և նռան յուղը: Դրանցից շատերը օնկոպրոտեկտորներ են, այսինքն՝ հակաքաղցկեղային լուրջ ազդեցություններ ունեն:
Բացի դրանից, մենք ունենք համապատասխան բալասաններ, որոնք խիստ կարևոր են, պատերազմի ժամանակ կարող են օգտագործվել որպես ցավազրկող, հակաբորբոքային, նաև գանգրենաների բուժման համար։ Ես ամենաշատը մեր լաբորատորիան եմ ափսոսում։ Հիմա ուզում եմ, որ ապագա տարիներին շատ չընդարձակվենք և այս երկու ուղղությամբ հետազոտությունները շարունակենք: Համալսարանը չի կարող առանց հետազոտության լինել: Համալսարանը չի կարող դպրոցի պես դաս տալ, պետք է լինի ուղղություն, և այս երկու ուղղությունները մեզ համար բրենդային կարող են լինել: Նաև ասեմ, որ բավական լուրջ մասնագետներ են գալիս կապի ոլորտից, մասնավորապես, հրավիրում ենք պրոֆեսորներ արտերկրից: Մենք Երևանում ներկայացուցչություն ունենք, մեր ուսանողները դասերի ու լաբորատոր փորձերի մի մասը իրականացնում են Երևանում, որովհետև հնարավոր չէ միանգամից Արցախում ստեղծել բոլոր հնարավոր լաբորատորիաները: Հիմա ստիպված ենք այդ ամենը նորից ստեղծել, թե ինչքան հնարավորություն կունենանք դա անելու, և բարոյահոգեբանական տեսակետից որքանով մեր կոլեկտիվը պատրաստ կլինի այս ջարդված վիճակից դուրս գալու և առաջ գնալու, ցույց կտա ժամանակը: Ամեն դեպքում պետք է քայլել առաջ:
– Ամեն դեպքում ձեր գործունեությունը Ստեփանակերտո՞ւմ եք պատկերացնում:
– Միայն Արցախում: Կրթությունը պետք է կազմակերպվի այստեղ, որ երեխաները չմտածեն Հայաստան տեղափոխվելու և կրթությունն այնտեղ շարունակելու մասին:
– Արցախի իշխանությունն աջակցո՞ւմ է ձեզ:
– Հիմնականում, այո՛: Իհարկե, կան նաև մարդիկ, որ ասում են՝ սա մեր գործը չի, պետք է ուղարկենք, որ դրսում պատրաստվեն մեր երիտասարդները, բայց դուրս գնացողը էլ հետ չի գալու: Գնում են Երևան, Երևանից՝ Մոսկվա, Մոսկվայից՝ Լոս Անջելես: Այդ դեպքում կգա ժամանակը, երբ մենք լուրջ դեֆիցիտ կունենանք ինժեներական և գյուղատնտեսական մասնագիտությունների գծով: Մենք, իհարկե, շատ խնդիրներ ունենք և՛ Արցախում, և՛ Հայաստանում: Դա առաջին հերթին դիմորդների պատրաստվածության աստիճանն է բնագիտական առարկաների գծով: Ինժեներական մասնագիտությունների համար դա մաթեմատիկան, ֆիզիկան և գծագրությունն են: Ես կգումարեի նաև նկարչությունը, որը խիստ անհրաժեշտ է: Վերջին երկու առարկաները շատ վատ են դրված դպրոցում, իսկ գյուղատնտեսության համար դա քիմիան է, կենսաբանությունը, ինչ-որ առումով նաև նորից ֆիզիկան է: Մենք առաջարկում ենք անել պիլոտային ծրագրեր, բակալավրիատի 4 տարվա առաջին տարին հիմնականում հատկացնենք իմ նշած առարկաների յուրացմանը: Որովհետև հիմնականում տաղանդավոր երեխեք են, և իրենք մեղավոր չեն, որ չգիտեն այն, ինչը պետք է իմանան: 1990-ականներին ընդհանրապես բնագիտական առարկաները վայրէջք են ունեցել: Ընդհանրապես մեր կրթական համակարգի վրա շատ վատ ազդեցություն է ունեցել թեստային համակարգերի կիրառումը: Դրանք ավելի շատ անգիր անելու, հիշելու վրա էր հիմնված, քան մտածելու:
– Իսկ ե՞րբ եք ծրագրում այդ ամենը կյանքի կոչել:
– Հիմա: Մի քանի օրից կլինեմ արդեն Արցախում, կհանդիպեմ նախագահի հետ, որը հանդիսանում է նաև մեր հոգաբարձուների խորհրդի նախագահը, և առկա խնդիրները կդնենք քննարկման սեղանին: Սա հիմնական ուղղություններից մեկն է, որ ուզում եմ անել: Հնարավորինս արագ անհրաժեշտ է լուծել նաև համալսարանի նոր շենքի հարցը: Ինչ շենք կտան, որտեղ կտան, այս հարցերը դեռ անհայտ են: Լիահույս եմ, որ այս խնդիրը շուտափույթ լուծում կստան: Բայց եթե մենք ուզում ենք ունենալ նորմալ կրթական համակարգ և նորմալ մասնագետներ, պետք է հասկանանք, որ գնալու ենք ծանր, ժամանակատար, միջոցներ պահանջող ճանապարհով, և սա այլընտրանք չունի: Մենք պետք է կարողանանք հաղթահարել այս ճանապարհը:
Հեղինակ՝ Սիրանույշ Պապյան
[:]