[:hy]ԼՂ հանրապետության տնտեսության հիմքը կազմում է գյուղատնտեսությունը իր ավանդական երկու ճյուղերով՝ բուսաբուծությամբ և անասնաբուծությամբ: Եվ տասնամյակների ընթացքում նրանց զարգացումը ընթացել է միմյանց հետ սերտորեն համագործակցված՝ լրացնելով մեկը մյուսին:
Անկախ սեփականության ձևերից և արտադրության ծավալից, անասնաբուծության հետագա զարգացումը ԼՂ հանրապետությունում ներկա ժամանակաշրջանի հրատապ խնդիրների շարքին է դասվում: Ըստ վիճակագրական տվյալների 2014 թ. գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքում անասնաբուծության տեսակարար կշիռը կազմել է 51,8 %:
Հաշվի առնելով, որ գյուղատնտեսության զարգացումը ընդհանուր առմամբ հիմնված է կենդանի օրգանիզմների՝ բույսերի և կենդանիների կենսաբանական առանձնահատկությունների օգտագործման վրա, անհրաժեշտ է մշակել համապատասխան ծրագրեր ուղղված նրանց բերքատվության և մթերատվության պոտենցիալ հնարավորությունների մաքսիմալ բացահայտմանը, պայմանավորված ժառանգականությամբ: Վերջինս հիմք է հանդիսանում բնակչության առողջության պահպանմանը, նրա կենսաբանական, ֆիզիոլոգիական ժառանգական հատկությունների լիարժեք բացահայտմանը և իրականացմանը
Ըստ վիճակագրական տվյալների 2014թ. գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքում անասնաբուծության տեսակարար կշիռը կազմել է 51,8 %:
Հիմք ընդունելով հանրապետության բնակլիմայական պայմանների առանձնահատկությունները, անասնաբուծության ճյուղերից ավելի հեռանկարային կարելի է համարել տավարաբուծությունը և խոզաբուծությունը:
Հարկ է նշել, որ անասնաբուծության համախառն արտադրանքի 52 %-ը բաժին է ընկնում տավարաբուծությանը: Նրանով է պայմանավորված ամբողջ կաթի արտադրությունը և մսի արտադրության շուրջ 43 %-ը: Իսկ խոզաբուծության տեսակարար կշիռը մսի արտադրությունում կազմում է ավելի քան 40 %: Տարվա ընթացքում մեկ հիմնական խոզամերունից կարելի է ստանալ 20 ցենտներ միս կենդանի զանգվածով, մինչդեռ մեկ մսային ուղղության կովից՝ 4-5 ցենտներ, մեկ ոչխարից՝ 0,5-0,6 ցենտներ:
Չի բացառվում և ոչխարաբուծության ու թռչնաբուծության զարգացումը, հաշվի առնելով, որ հանրապետության կերային բազան իր մեջ ներառում է շուրջ 115 հազար հեկտար բնական արոտավայրեր, որոնց ռացիոնալ օգտագործումը հատուկ է ոչխարներին՝ ի շնորհիվ նրանց կենսաբանական առանձնահատկությունների:
Սակայն գիտատեխնիկական առաջընթացի ներկա էտապում անասնաբուծության վարման ավանդական ձևերը չեն կարող ապահովել հանրապետության բնակչության հարաճուն պահանջները՝ անհրաժեշտ քանակի և որակի անասնաբուծական մթերքներով: ՈՒստի պետք է նոր ուղիներ փնտրել ուղղված նրանց արտադրության և ընդհանուր առմամբ ճյուղի արդյունավետության բարձրացմանը:
Դրա հետ կապված գիտնական անասնաբույծները կոչված են մշակելու գյուղատնտեսական կենդանիների գիտականորեն հիմնավորված բուծման, կերակրման և պահվածքի մեթոդները համապատասխան անասնաբուծության վարման արդյունաբերական տեխնոլոգիայի պահանջների:Վերջինս պայմանավորված է մեծ գլխաքանակի կենտրոնացմամբ, որը բարդ խնդիրներ է դնում անասնաբուժական աշխատողների առաջ: Նրանց կողմից պետք է մշակվեն պրոֆիլակտիկ միջոցառումների համակարգ ուղղված նման պայմաններում անասուններին զերծ պահելու հիվանդություններից և խուսափելու անկումներհց: Ավանդական հատկանիշները, որոնցով գնահատվում են ցեղերը համարվում են կաթնատվությունը, մսատվությունը, վերարտադրական ընդունակությունը և պիտա-նիությունը արդյունաբերական տեխնոլոգիայի պայմաններին: Ցեղի ճիշտ ընտրությունը համարվում է ճյուղի արդյունավետության բարձրացման կարևոր երաշխիքը, քանի որ եթե բուսաբուծությունում ամեն ինչի հիմքը կազմում է սորտը, ապա անասնաբուծությունում նման ֆունկցիա իր վրա կրում է ցեղը: Դրա հետ կապված առաջիկայում առաջնությունը կտրվի կաթնամսային ուղղության ցեղերին, որոնք համարվում են ավելի մրցունակ կաթնային ուղղության ցեղերի հանդեպ:
Հանրապետությունում լայն տարածում ստացած տավարի կովկասյան գորշ ցեղը, որը ունի կաթնամսային ուղղություն, լավ է հարմարված տեղի բնակլիմայական պայմաններին: Նրանում հաջողությամբ են զուգակցվում կաթնային և մսային մթերատվությունը: Կաթնատվության գենետիկական ներուժը տատանվում է 3000-3500 կգ-ի սահմաններում: Հետևաբար տոհմային սելեկցիոն աշխատանքը պետք է ուղղված լինի ոչ թե այս ցեղի արմատական վերափոխմանը, այլ առանձին հատկանիշների բարելավմանը՝ մասնավորապես մթերատվության բարձրացմանը և կաթնագեղձի ձևի լավացմանը, ինչպես մաքուր բուծման, այնպես էլ միջցեղային տրամախաչման մեթոդով:
Այս առումով նպատակահարմար գտնել միջին լեռնային և նախալեռնային գոտիներում կովկասյան գորշ ցեղի բարելավումը առաջին հերթին կատարելու նրա ազգակից շվից ցեղի արտադրողների օգտագործումով որի ավելի կատարելագործված տեսակը համարվում է ամերիկյան սելեկցիայի շվից ցեղը, քանի որ այն ունի կաթնային տիպ և բարձր մթերատվություն: Իսկ հարթավայրային գոտու պայմաններում ճիշտ կլինի օգտագործել ֆլեկֆի ցեղը:
Նշված ցեղերի միջև տրամախաչումը կատարել այն հաշվով, որ ստացված խառնացեղերի մոտ կովկասյան գորշ ցեղի արյունը կազմի 62,5 %, իսկ շվից և ֆլեկֆի ցեղերինը՝ 37,5 %:
Մթերատվության բարձրացման գործում կարևոր նշանակություն ունի նախրի (հոտի) ռացիոնալ վերարտադրության կազմակերպումը, պահպանելով մայրական կազմի տեսակարար կշիռը ըստ անասնաբուծությունում ընդունված նորմերի: Ընդ որում կովերի արտադրական օգտագործման տևողությունը հասցնել ոչ պակաս 6-լակտացիայի, հիմնական խոզամերունների օգտագործումը 4 տարվա, մաքիներինը՝ 5, ձուածան հավերինը 2 տարվա:
Խոզաբուծության բնագավառում նպատակահարմար գտնել բուծելու խոշոր սպիտակ, հայկական մսային և լանդրաս ցեղերը:
Հանրապետությունում գորգագործության հետագա զարգացման հետ կապված ուշադրության արժանի է ոչխարի հայկական կիսակոպտաբուրդ ցեղի բուծումը, որի բուրդը ունի շտապելածամիկային կառուցվածք, խիտ է և համարվում է բարձրորակ հումք գորգագործության համար:
Անասնաբուծության որակական կազմի բարելավման և գլխաքանակի ավելացման նկատառումով անհրաժեշտ է լուրջ ուշադրություն դարձնել տոհմային աշխատանքի արմատավորմանը, լայնորեն կիրառելով արհեստական սերմնավորումը, որը համարվում է անասունների մթերատու և տոհմային հատկանիշների բարելավման ամենառացիոնալ և հուսալի պայմանը: Վերջինս առավել արդյունավետ է, բարձրարժեք, ըստ սերնդի որակի ստուգված ցուլերի օգտագործման դեպքում: Այն կարելի է կազմակերպել գյուղական համայնքներում՝ պայմանագրային հիմունքներով, կնքված անասնատերերի և սերմնավորման ծառայության միջև:
Անասնաբուծության գլխավոր գործոններից է կենդանիների լիարժեք և ռացիոնալ կերակրումը, քանի որ անբավարար կերակրման պայմաններում հնարավոր չէ բացահայտել մթերատվության պոտենցիալ հնարավորությունները, որի հետևանքով երբեմն անհիմն կերպով հարց է դրվում մի ցեղը փոխարինել մյուսով:
Անասունների մթերատվությունն ու կերերի ծախսը պայմանավորված է ֆերմաների միկրոկլիմայով: Շենքերը, որոնցում տեղակայված են կենդանիները և թռչունները պետք է լինեն չոր, ունենան նորմալ լուսավորվածություն և տաքություն: Վնասակար գազերի առկայությունը չպետք է գերազանցի թույլատրվելիք նորմերին:
Ցանկացած երկրի տնտեսական անվտանգության համար կարևոր դեր է կատարում և կրթական համակարգը, որը կոչված է ագրարային տնտեսությանը ապահովելու համապատասխան կադրերով: Ներկայումս համալսարանում գործող անասնաբուժական բժշկագիտության և անասնաբուծության ամբիոնը ունի բարձր որակավորում ունեցող մասնագետներ՝ գիտությունների մեկ դոկտոր, երկու դոցենտներ և մեկ թեկնածու: Ամբիոնի կողմից հիմնականում թողարկվում են անասնաբուժություն որակավորման մասնագետներ: 2016-2017 ուս. տարվա մասնագիտությունների ընդունելիության ցանկում նախատեսված է ընդունելիություն և անասնաբուծություն մասնագիտության գծով:Նախարարության կողմից նախաձեռնած նման քայլը ողջունելի է,քանի որ այս երկու մասնագիտությունները պետք է գործեն զուգահեռ և համագործակցված: Եվ դրա հետ կապված նպատակահարմար գտնել շրջվարչակազմերին կից մտցնել և անասնաբույծ սելեկցիոների հաստիք:
Սակայն այս առումով արդյունքները դեռևս հեռու են գոհացուցիչ լինելուց: Ընդունված ուսանողների կրթական մակարդակը ցավոք բավականին ցածր է, և բարձր գիտելիքներով դիմորդները գերադասում են ուսումը շարունակել այլ, այսպես կոչված՝ «մոդայիկ» մասնագիտությունների ուղղությամբ, շրջանցելով գյուղատնտեսական մասնագիտությունները, որի արդյունքում էլ բարձրորակ կադրերի պատրաստումը սահմանափակ բնույթ է կրում:
Ինչ վերաբերվում է ուսուցման մակարդակին և պայմաններին անհրաժեշտ է հաշվի առնել, որ լսարանի շրջանակներում բարձրորակ կադրերի պատրաստումը իրական չի կարելի համարել: Ուսանողների տեսական գիտելիքների պրակտիկ արմատավորման համար անհրաժեշտ է համալսարանին կից ստեղծել ուսումնափորձնական տնտեսություն, ինչպես նաև լաբորատորիաներ կահավորված ժամանակակից սարքավորումներով:
Արդի ժամանակաշրջանում գյուղատնտեսությունում տնտեսական հարաբերությունների արմատական վերափոխումների արդյունքում, առավել վճռորոշ է դառնում գիտության դերն ագրարային արտադրության բնագավառում, որի հիման վրա առաջնակարգ պլան է մղվում նոր տեխնոլոգիաների մշակումը ու արմատավորումը արտադրությունում: Եվ տարածաշրջանում նման առաքելություն անշուշտ իր վրա կկրի Շուշիի նորաստեղծ տեխնոլոգիական համալսարանը, միաժամանակ լինելով գյուղատնտեսական բարձրորակ կադրերի պատրաստման դարբնոց:
[:]